AMAÇ
Günümüzde çok sayıda alternatif ve bu alternatiflerin seçiminde birbiriyle çelişen kriterler, karar verme süreçlerini zorlaştırmaktadır. Çok kriterli karar verme (ÇKKV) yöntemleri, karmaşık problemleri birden fazla kriter ve alternatifi dikkate alarak çözmek için kullanılmaktadır. Ayrıca, geleneksel yöntemlere göre karar sürecinin en uygun şekilde (sistematik ve titiz bir çerçeve sağlayarak) gerçekleşmesine yardımcı olması gibi çeşitli avantajları nedeniyle ÇKKV teknikleri, farklı disiplinlerde ve sektörlerde geniş bir uygulama alanı bulmaktadır. Farklı sektörlerde ÇKKV yöntemlerine duyulan ilgiye paralel olarak, araştırmacılar tarafından da ÇKKV tekniklerine duyulan ilgi artırmıştır.
Diğer yandan, son derece rekabetçi olan turizm sektörü istihdam yaratarak ülke ekonomisine önemli katkı sağlamaktadır. Dolayısıyla, turizm sektöründe karar vericiler, sektörün gelişimini desteklemek amacıyla ziyaretçileri çekmek için çeşitli iş modelleri geliştirmektedir. Ayrıca, turizm sektöründeki karar vericilerin, ortaya çıkan ve/veya çıkabilecek sorunları çözmek için çeşitli niteliksel ve niceliksel kriterleri ele alacak karar destek sistemlerine ihtiyacı bulunmaktadır. Bu anlamda ÇKKV yöntemleri sektörün karar verme problemlerinin çözümünde turizm işletmeleri yöneticilerinin makul kararlar almasına yardımcı olan faydalı yaklaşımlardır. Turizm alanındaki çalışmalar incelendiğinde çalışmalarda genellikle neden-sonuç, ilişki, aracılık ve düzenleyicilik gibi nicel ve bunların dışında nitel çalışmaların yapıldığı görülmektedir. Ancak karar problemlerini değerlendirirken belirlenen bazı kriterlerin önem derecelerini ölçen ve alternatifleri bu önem düzeylerine göre sıralayan çalışmalara ihtiyaç olduğu görülmüştür. Literatür detaylı bir şekilde incelendiğinde turizm sektöründeki karar problemlerinin değerlendirmesinde ÇKKV yöntemlerine başvurulan çalışmaların kısıtlı olduğu dikkat çekmektedir. Ayrıca, Ulusal Tez Merkezi incelendiğinde benzer sonuç ile karşılaşılmıştır. Ulusal Tez Merkezi detaylı arama kısmında 31.05.2024 tarihinde konunun “turizm=tourism” şeklinde seçilmesi neticesinde 7463 teze ulaşılmış, bu tezlerden 2020-2024 yıllarında arasında 2535 tez yayınladığı belirlenmiştir. İlgili tezlerden ÇKKV yöntemlerine başvuran yalnızca 22 tez olduğu görülmüştür (binde 8,7’si). Ek olarak, 22 tezin 12 tanesinde (yüzde 55’i) ÇKKV yöntemlerinden biri olan Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) kullanılmıştır. Bu durum, turizm sektörü ile ilgili akademik yayınlarda ÇKKV yöntemlerinin kullanıldığı çalışmaların kısıtlı olduğunu kanıtlamaktadır. Dahası, lisansüstü araştırmacıların gelecekte sektörün liderleri olacakları veya akademisyen rolüyle liderleri yetiştirecekleri düşünüldüğünde bu alandaki eksiklik dikkat çekicidir. Bu eksikliğin, ÇKKV yöntemlerinin kullanım alanlarının bilinmemesi, çoğu ÇKKV yönteminin bir yazılım kullanılmadan manuel olarak hesaplanması ve anlama/hesaplama zorlukları yaşanılması, yeni geliştirilen yöntemlere ilişkin açık erişim kaynakların ve uygulama örneklerin sınırlı olması vb. gibi zorluklar sosyal bilimler alanında ve özellikle turizm akademik alanında kullanımını sınırlandırdığı düşünülmektedir. Bu noktadan hareketle planlanan eğitimin temel amacı, turizm alanında eğitim alan lisansüstü araştırmacılara ÇKKV tekniklerine ilişkin teorik ve uygulamalı bir eğitim sunmaktır. Planlanan eğitimin alt amaçları şu şekilde sıralanmaktadır: (1) Katılımcıların ÇKKV tekniklerinin amaçları ve uygulama süreçleri hakkındaki bilgi birikimlerinin arttırılması ve turizm alanında ÇKKV tekniklerinin uygulama alanlarının değerlendirilmesi, (2) Tez aşamasında olan lisansüstü turizm araştırmacılarının sıklıkla başvurulan analiz yöntemlerine ek olarak ÇKKV tekniklerinin turizm alanındaki problemlerde kullanılabilirliğinin keşfedilmesi, (3) Bu alanda yapılacak bilimsel çalışmalarla sektöre katkı sağlanması, (4) Farklı lokasyonlardan gelen katılımcılar ile eğitimcilerin bir arada çalışma ortamının sağlanması ve gelecekte işbirliklerine ve ortak çalışmalara zemin hazırlaması, (5) ÇKKV analizlerinin turizm alandaki kullanımın güncel olarak takip edilmesi için yönlendirilmesi ve güncel konuların çalışılabilirliği noktasında araştırmacıların desteklenmesi hedeflenmektedir.
KAPSAM
ÇKKV yöntemleri ağırlıklandırma, seçme ve sıralama olmak üzere sınıflandırılabilmektedir. ÇKKV yöntemin uygulama süreci göz önünde bulundurularak, eğitim programı birbirini takip eden üç adımda planlanmıştır. İlk adımda, ÇKKV’nin tanımı ve turizm alanındaki uygulama alanları hakkında giriş eğitimi verilecektir. İkinci adımda kriterlerin ağırlıklandırılması ve sıralanması şeklinde kullanılan tekniklerden bazıları teorik ve uygulamalı olarak aktarılacaktır. Son aşama, ÇKKV alanındaki yeni yaklaşımları kapsamaktadır. Sonuç olarak, tüm oturumlarda öncelikle teorik bilgiler sunulacak, sonrasında uygulamalı olarak ÇKKV teknikleri ile analizler yapılacak ve bulgular yorumlanacaktır. ÇKKV analizlerinin katılımcılarla birlikte etkileşimli olarak yürütülmesi planlanmaktadır. Bu etkinlik sonucunda eğitime katılan lisansüstü turizm araştırmacıların;
- Teorik ÇKKV amacını ve sürecini öğrenmesi,
- Farklı ÇKKV tekniklerini kriterlerin ağırlıklandırılmasında (önem düzeylerinin belirlenmesinde) ve alternatiflerin seçiminde/sıralanmasında bağımsız olarak kullanması beklenmektedir.
Bahsedilen kazanımlarla birlikte, araştırmacıların gelecekte yürütecekleri çalışmalarda ÇKKV tekniklerini kullanabilme, analiz bulgularını yorumlayabilme ve karşılaştırabilme yetkinliklerinin gelişmesi ve böylelikle bu alandaki eksikliğin giderilmesine destek sağlanması beklenmektedir.